در طراحی و اجرای پروژه‌های ساختمانی، بخش تأسیسات برق یکی از اساسی‌ترین قسمت‌هایی است که نیاز به دقت و رعایت کامل مقررات دارد. نقشه‌های برق ساختمان علاوه بر اینکه باید بیانگر جزئیات عملکردی سیستم برق یک پروژه باشند، باید از لحاظ فنی و ظاهری نیز مورد تأیید سازمان نظام مهندسی قرار بگیرند.
برای اینکه نقشه‌های برق بتوانند بدون مشکل به تأیید برسند، مهندس طراح باید با الزامات، استانداردها و اجزای کلیدی این نقشه‌ها آشنا باشد. در این مقاله، به بررسی مهم‌ترین اجزایی می‌پردازیم که باید در تهیه نقشه برق برای ارائه به نظام مهندسی رعایت شوند.
معرفی کلی نقشه‌های برق ساختمان
در اولین گام، مجموعه نقشه‌های برق باید با نظم مشخص و اطلاعات فنی کامل ارائه شوند. این اطلاعات معمولاً شامل صفحه عنوان، فهرست نقشه‌ها، نام پروژه، نام طراح و ناظر، شماره پلان‌ها، مقیاس نقشه، تاریخ طراحی و جدول علائم الکتریکی است.
در کنار هر پلان، بهتر است توضیحات فنی مرتبط به همان صفحه قرار گیرد تا خواننده و ناظر بتوانند بدون نیاز به مراجعه به صفحات دیگر، جزئیات را درک کنند.
طراحی مدار روشنایی
پلان روشنایی نشان‌دهنده محل نصب چراغ‌ها، نوع آن‌ها، موقعیت کلیدها، مدارهای کنترل و نحوه سیم‌کشی است. رعایت برخی نکات در این پلان الزامی است:
- مدار روشنایی نباید بیش از ۱۲ نقطه نوری یا چراغ را تغذیه کند.
- چراغ‌های فضای باز و مرطوب (مثل پارکینگ یا حیاط) باید دارای بدنه ضدآب و درجه حفاظت بالا باشند.
- نصب چراغ اضطراری خودشارژ در مسیرهای خروج از بنا ضروری است.
- هر چراغ باید از مدار روشنایی تغذیه شود و نباید به خط پریز متصل گردد.
جانمایی پریزها و مدارهای برق مصرفی
در پلان پریزها، محل دقیق نصب، نوع پریز و مدار تغذیه باید مشخص باشد. برای مثال:
- در هر مدار، حداکثر ۱۲ پریز عمومی قابل استفاده است.
- در یک فضای مشخص، تمام پریزها باید از یک مدار تغذیه شوند، مگر اینکه فاصله بین آن‌ها بیش از ۵ متر باشد.
- برای محیط‌های مرطوب مانند حمام، تنها از پریزهای ایمن و دارای هادی حفاظتی استفاده شود.
- در حیاط یا فضاهای شستشو، نصب پریزهای بارانی با درپوش ضدآب الزامی است.
طراحی سیستم اتصال زمین (ارتینگ)
سیستم ارت در نقشه‌های برق نقش مهمی در حفظ ایمنی کاربران ایفا می‌کند. مواردی که باید در طراحی این بخش لحاظ شود عبارت‌اند از:
- تعیین دقیق محل چاه ارت در نقشه
- مشخص کردن نوع چاه، جنس الکترود، مقدار مواد کاهنده مانند بنتونیت، و عمق حفاری
- مقاومت زمین باید حداکثر ۲ اهم باشد
- نوع کابل، مقطع آن و مسیر اتصال ارت به تابلو باید کاملاً مشخص گردد
- توصیه می‌شود از لوله‌های PVC به‌جای لوله‌های گالوانیزه در چاه ارت استفاده شود
تابلو برق و مشخصات آن
یکی از قسمت‌های مهم هر نقشه، جانمایی و طراحی تابلوهای برق است. این تابلوها نقطه توزیع برق در ساختمان هستند و رعایت موارد زیر در طراحی آن‌ها الزامی است:
- محل نصب تابلو در پلان‌ها باید مشخص باشد
- هر تابلو باید به کلید اصلی قطع و وصل زیر بار مجهز باشد
- وجود کلید محافظ جان (FI) برای مصرف‌کننده‌های خاص مانند حمام ضروری است
- مدار پمپ آب و پمپ آتش‌نشانی باید از تغذیه مستقل برخوردار باشد
- دیماند مورد نیاز و اندازه کابل ورودی باید در نقشه درج شود
مسیرهای عمودی و رایزر دیاگرام
نقشه رایزر برای نمایش عبور کابل‌ها و مسیر تغذیه از یک طبقه به طبقه دیگر استفاده می‌شود. در این نقشه باید موارد زیر درج شود:
- مسیر عبور کابل‌ها و لوله‌های برق
- سایز و نوع لوله (فلزی یا پلاستیکی)
- نوع و سطح مقطع سیم‌ها و کابل‌ها
- مسیرهای تغذیه تابلوهای فرعی از تابلو اصلی
طراحی سیستم‌های جانبی: تلفن، آنتن، زنگ و آیفون
از دیگر اجزای نقشه برق ساختمان برای تأیید نظام مهندسی، سیستم‌های جانبی هستند که شامل تلفن، آنتن مرکزی، آیفون تصویری و زنگ اخبار می‌شوند. در این بخش باید موارد زیر رعایت شود:
- کابل‌های سیستم آنتن از نوع کواکسیال با امپدانس مشخص ۷۵ اهم انتخاب شوند
- حداقل مقطع سیم تلفن در زنگ اخبار باید ۲.۶ میلی‌متر باشد
- محل نصب پنل زنگ، آیفون و پریزهای مرتبط به‌وضوح مشخص گردد
- توصیه می‌شود پریز برق در مجاورت پریز تلفن و تلویزیون نصب شود، به‌خصوص در نشیمن یا اتاق‌های مجهز به تلویزیون
نکات مهم نصب و فواصل استاندارد
در طراحی نقشه‌ها باید فواصل نصب تجهیزات از سطح نهایی کف یا سقف به‌درستی رعایت شود. برخی از مهم‌ترین این فواصل به شرح زیر هستند:
- کلیدها باید در ارتفاع ۱۱۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر از کف نصب شوند
- پریزهای برق، آنتن و تلفن در فاصله ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتری از کف قرار گیرند
- جعبه فیوز در ارتفاعی حدود ۱۵۰ تا ۱۷۰ سانتیمتر نصب شود
- جعبه فیوز باید حداقل یک متر از لوله آب و گاز فاصله داشته باشد
- آیفون و پنل‌های زنگ در ارتفاعی بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر قرار بگیرند
- آویز لامپ‌ها نیز باید بین ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر پایین‌تر از سقف نصب شوند
- قوطی‌های کلید و پریز نیز باید حدود ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتر از چارچوب در فاصله داشته باشند
نتیجه‌گیری
تهیه و ارائه نقشه برق ساختمان به نظام مهندسی، تنها محدود به ترسیم چند مسیر و نماد الکتریکی نیست؛ بلکه نیازمند تسلط کامل بر مقررات ملی ساختمان، اصول طراحی ایمن، و شناخت کامل نیازهای پروژه است. هر مهندس برق باید بداند که دقت در طراحی اولیه، از بسیاری از اصلاحات و تأخیرها در مراحل بعدی جلوگیری خواهد کرد.
اگر این الزامات به‌درستی رعایت شوند، نقشه‌های شما به‌سرعت مورد تأیید نظام مهندسی قرار خواهند گرفت و روند پروژه نیز با سرعت و کیفیت بیشتری ادامه خواهد یافت.